TRANSFORMATÖR (TRAFO)
GİRİŞ
Bu belge ülkemizde transformatör imalatının başlangıç ve gelişim aşamalarına rehberlik etmek için hazırlanmıştır.
Trafolar elektrik enerjisini istenilen değerlere dönüştüren devre elemanıdır.
Elektrik enerjisinin gerilim seviyesini, frekansını değiştirmeden magnetik indüksiyon yolu ile değiştirmek için elektrik enerjisinin üretildiği, iletildiği ve dağıtıldığı şebekelerde trafolar yoğun olarak kullanılır.
Ülkemizde trafo imalatı elektrik enerjisi tüketiminin artması ile 1970 yılında başlamıştır. Daha önceki yıllarda Avrupa ve Amerikan imali trafolar elektrik sisteminde kullanılmakta idi.
Zamanın elektrik idaresi TEK ile Almanya AEG Şirketi ortaklaşa şirket kurarak Kocaeli – Gebze ‘de trafo imalatına başlamıştır. AEG-ETİ Trafo imalat Fabrikası uzun dönem TEK’ nün ihtiyacı olan trafoları üretmiştir. İlerleyen zaman içerisinde diğer şehirlerde orta gerilimli trafo fabrikaları kurularak trafo imalatına başlamıştır. Yüksek gerilimli ve büyük güçlü trafolar AEG-ETİ Trafo fabrikasında imal edilmiştir.
AEG-ETİ Trafo fabrikasından sonra Balıkesir’de BEST Trafo fabrikası kurularak trafo imalatına başlamıştır. İlk yıllarda ELEKTROMEKANİK Patenti ile trafo imal etmeye başlamıştır. Sonraları yüksek gerilimli ve büyük güçlü trafo imalatı yapmıştır. Günümüzde yüksek gerilimli ve büyük güçlü trafo imalatı yapmaktadır.
İstanbul Kartal’da trafo üretmek üzere ESAŞ Trafo fabrikası açılmıştır. Trafo imalatına başlayan ESAŞ Markasını ilerleyen sürede ABB satın alarak uzun süre yüksek gerilimli ve büyük güçlü trafo imalatı yapmıştır. 2022 yılında fabrikayı Japon HITACHI şirketi satın almıştır. Halen Hitachi markası ile yüksek gerilimli ve büyük güçlü trafo imalatı yapmaktadır. Ankara’da ASTOR Marka ve İzmir Aliağa’da ELTAŞ Trafo imalat fabrikaları açılarak yüksek gerilimli ve büyük güçlü trafo imalatına başlamıştır.
Ülkemizde yüksek gerilimli ve büyük güçlü trafo imalat fabrikalarını sıralayacak olursak
- AEG-ETİ, ALSTOM, AREVA, ALSTOM ve GENERAL ELECRİC olarak devam etmektedir.
- BEST
- ESAŞ, ABB, HITACHI
- ASTOR
- ELTAŞ
Türkiye’de trafo imalatı AEG-ETİ şirketinin kurulması ile başlamıştır. Yüksek gerilimli ve büyük güçlü trafo imalatçılarının yanında çok sayıda orta gerilimli değişik güç ve karakteristikli trafo imalatı yapan şirketler bulunmaktadır. Trafo imalatçıları ile birlikte Trafo malzemesi imali yapan ve satan çok sayıda şirket bulunmaktadır.
Transformatör imalatında kullanılan belli başlı malzemeler aşağıda verilmiştir.
Silisli saç (Nüve)
Primer ve sekonder sargılar (Bakır veya Alüminyum)
İzolasyon malzemesi
İzolasyon Yağı
Kazan, rezervuar tankı ve radyatör
Primer ve sekonder Buşingler
Zati koruma elemanları Bucholz rölesi, sıcaklık koruma rölesi, Basınç rölesi
Boru ve vana donanımı
Soğutma sistemi yağ pompası ve soğutma fanları
Trafonun belli başlı malzemeleri yukarıda verilmiştir. Bilindiği üzere nüve olarak kullanılan silisli saç ve izolasyon yağı ile kondenser buşingler ülkemizde üretimi yoktur. Trafo imalatında kullanılan silisli saç ve izolasyon sıvıları ile kondenser buşinglerin yurt dışından temin edilmektedir.
Yurt dışından temin edilen söz konusu Nüve, Trafo Yalıtım Sıvısı ve Kondenser Buşing Trafo da kullanılan malzemelerin bütünü içerisinde %65-70’ini oluşturmaktadır. Başka bir deyişle Ülkemizde üretilen ve Türk Malı yazılı trafoların sadece %30’u yerli imalat olup kalan %70’lık kısmı yurt dışından temin edilmektedir. Bu itibarla ülkemizde yerli trafo imalat yoktur. Trafolar Türkiye’de imal edilmiştir. Etiketi koymak daha doğru ifade olur.
Bu ürünlerin dışındaki malzemeler yurt içerisinden temin edilebilmektedir. Trafo fabrikaları alt yüklenicilerinden temin ettikleri malzemelerin montajını yaparak değişik proseslerden geçirip trafoyu çalışır hale getirirler.
Montajı tamamlanan trafo tıp testleri için yurt dışına gönderilir. Tıp testlerinden başarılı olarak geçen trafonun aynı tıp ve karakteristikte üretimi yapılır. Tip testlerinden geçen büyük güçlü ve yüksek gerilimli trafonun imalat sonrası rutin testleri ve kabul testlerini yapmaya uygun yüksek gerilim test laboratuvarında testlere tabi tutulur. Standartlarca belirlenen testler yapılır. Testlerden başarılı bir şekilde geçen trafolar sahaya sevk edilmek üzere demonte edilerek, nakil için hazır hale getirilir.
Usulüne uygun olarak işletmeye alınacağı ilgili merkeze nakledilen trafoların, imalatçı şirketçe belirlenen prosedürlerine uygun olarak montajını müteakip izolasyon yağı doldurularak saha testlerine hazır hale getirilir. Saha testleri sonuçları fabrika testleri ile uyumlu bulunan trafo işletme elamanlarınca boşta devreye alınarak bilahare yüklenir.
İşletmede bulunan trafolar gerilim ve işletme önem dercesine bağlı olarak yılda bir defa saha testleri yapılır. Bunda amaç trafonun gidişatı takip edilerek izolasyon seviyesi kontrol edilir. Ayrıca izolasyon yağından numune alınarak yağ analizi (delinme gerilimi, %PF, iç yüzey gerilme, asidite, su miktarı ve renk sayısı) yapılır. İzolasyon yağında yanıcı gaz analizi (Hidrojen, Metan, Karbonmonoksit, Karbondioksit, Etan, Etilen ve Asetilen) testleri yapılarak trafoda oluşacak arızalar önceden belirlenir. Bu test ile Programsız enerji kesintileri önlenir.
SONUÇ
Türkiye’de çok sayıda yüksek gerilimli, orta gerilimli ve alçak gerilimli trafo imalatı yapılmaktadır. Çok değişik güçlerde ve gerilimlerde trafolar üretilmektedir. Bu durum ülkemiz adına çok sevindirici ve gurur vericidir.
Ülkemizde imal edilen trafolar gerek kendi ülkemizde gerekse dünyanın değişik bölgelerinde güvenle çalışmaktadır.
Trafo konusunda ülkemiz bilgi, beceri ve kültürümüz çok iyi bir noktaya gelmiştir. Alt yüklenicilerde çok başarılı çalışmalar yapmaktadır.
Türkiye’de imalatı bulunmayan silisli saç (nüve), izolasyon yağı (trafo yağı) ve kondenser buşing imalatını kendi markamız ile en kısa zamanda üretmek amacı ile
Bu konularda bilgi ve becerisi olanların bir araya gelerek gerekli çalışmalara başlamaları ülkemizin ekonomisine çok büyük katma değer katacağı aşıkardır.
Enerji Bakanlığı yetkililerinin ve Ticaret Bakanlığı ilgili biriminin bir araya gelerek, Teiaş Malzeme Yönetim Daire Başkanlığı’nın nezaretinde ülkemizde üretimi olmayan söz konusu Nüve, Trafo yağı ve kondenser buşing imalatı konusunda ilgili standartlarca belirlenen kriterler göz önünde bulundurularak ve nasıl bir yol izlenebileceği ve neler yapılması tartışılarak her şirkete sorumluluk verilmelidir. Başta büyük trafo imalatçıları olmak üzere,
Silisli Rulo Saç imalatı ile ilgili olan,
Ereğli Demir Çelik ve Toz Çelik gibi rulo saç imal eden ilgili şirketlerle
Trafo İzolasyon Yağı imalatı ile ilgili olan
Tüpraş Rafinerisi, Alemdar Kimya gibi şirketlerin yetkilileri ile toplantı yaparak görüşlerinin alınması çok faydalı olacaktır.
Saygılarımla
Nesimi DUGAN
14.Agustos.2023
İŞİNİ SEVEREK YAPANLAR ASLA YORULMAZLAR
